Άνθρωποι σε κίνηση: Η διαφύλαξη των θεμελιωδών δικαιωμάτων εν μέσω της αύξησης των ροών και της κοινωνικής κρίσης – Εργαστήριο Μεταναστευτικής Πολιτικής

Η Ευρώπη βρίσκεται στα πρόθυρα μιας πολιτικής κρίσης αναφορικά με τον τρόπο αντιμετώπισης των πρόσφατων αυξημένων μεταναστευτικών ροών, ιδίως στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι κυβερνήσεις θρηνούν τις ανθρώπινες απώλειες που προκύπτουν ενώ άνθρωποι σε βάρκες προσπαθούν να φτάσουν στην Ευρώπη. Ωστόσο, οι ηγέτες φαίνεται να διαφωνούν για τα μέτρα που απαιτούνται για τον περιορισμό της κρίσης. Οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στην Ευρώπη επισημαίνουν την ανθρωπιστική κατάσταση έκτακτης ανάγκης, αλλά συχνά παραμερίζονται από τις φωνές που τονίζουν τις πτυχές της ασφάλειας αναφορικά με τις εισροές αυτές. Οι πληθυσμοί και οι κυβερνήσεις στη Δυτική Ευρώπη φαίνονται απρόθυμοι να μοιραστούν, έστω και εν μέρει, το βάρος που προκύπτει από τις εισροές, το οποίο βαραίνει σήμερα τα κράτη μέλη του νότου των οποίων τα σύνορα είναι επίσης τα περιφερειακά σύνορα της ΕΕ. Πρόσφατα, αρκετές κυβερνήσεις απέρριψαν κατηγορηματικά μια διστακτική Νέα Ευρωπαϊκή Ατζέντα για τη Μετανάστευση που ενέκρινε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η τελευταία, εξετάζει, χωρίς όμως να λαμβάνει απόφαση, την ιδέα της μετεγκατάστασης περίπου 40.000 αιτούντων άσυλο από την Ιταλία, τη Μάλτα και την Ελλάδα στην υπόλοιπη ΕΕ βάσει ποσοστώσεων που σχετίζονται με τον πληθυσμό και την οικονομική κατάσταση των μεμονωμένων κρατών μελών. Στο μεταξύ, συνεχίζονται οι ροές ανθρώπων, που προέρχονται κυρίως από τη Συρία, την Ερυθραία και άλλες αφρικανικές χώρες – όπως και ο αριθμός των νεκρών που πνίγονται στο Αιγαίο ή στις θάλασσες κάτω από τη Λαμπεντούσα. Οι κυβερνήσεις της Νοτίου Ευρώπης έχουν δηλώσει ανοιχτά την αδυναμία τους να αντιμετωπίσουν τις αυξανόμενες ροές χωρίς να μοιράζονται ουσιαστικά αυτήν την κοινή πρόκληση με τους υπόλοιπους Ευρωπαίους εταίρους τους. Ενώ ο αριθμός των αιτούντων άσυλο που θα μετεγκατασταθεί είναι ένα πολύ μικρό ποσοστό σε σύγκριση με τον αυξανόμενο αριθμό προσφύγων και μεταναστών, η ατζέντα αποφεύγει να αντιμετωπίσει το πιεστικό αλλά πολιτικά ακανθώδες ζήτημα των εκατοντάδων χιλιάδων παράτυπων μεταναστών που κατοικούν ήδη στο ευρωπαϊκό έδαφος που δεν θα μπορέσουν να επιστρέψουν στο άμεσο μέλλον. Παρόλα αυτά, ακόμη και αν δεν είναι πολύ ευπρόσδεκτη, η νέα ατζέντα φαίνεται να ανοίγει μια συζήτηση που εδώ και καιρό αποτελούσε ταμπού για την πολιτική της ΕΕ, καθώς και νέες προοπτικές και χώρο για συμμαχίες και πολιτικές κινήσεις. Τις τελευταίες ημέρες, οι θάνατοι προσφύγων και οι ρατσιστικές επιθέσεις στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, καθώς και η έκρηξη συνοριακής ασφάλειας, επέφεραν νέες προτάσεις από κυβερνήσεις και εμπειρογνώμονες για ευρύτερους και πιο βιώσιμους τρόπους αντιμετώπισης της πρόκλησης.

Η Συμβίωση-Σχολή Πολιτικών Σπουδών στην Ελλάδα, Δίκτυο Σχολών του Συμβουλίου της Ευρώπης, οργάνωσε το Εργαστήριο Μεταναστευτικής Πολιτικής με θέμα ‘Άνθρωποι σε κίνηση: Η διαφύλαξη των θεμελιωδών δικαιωμάτων εν μέσω της αύξησης των ροών και της κοινωνικής κρίσης’ στη Σύρο από τις 3 έως τις 7 Σεπτεμβρίου 2015. Το Εργαστήριο συγκέντρωσε σημαντικούς παράγοντες στον τομέα, με στόχο να συζητήσουν αυτά τα ζητήματα βαθιάς πολιτικής ανησυχίας για τους Έλληνες και τους Ευρωπαίους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής οι οποίοι παρήγαγαν μια σειρά επισημάνσεων και συστάσεων τα οποία απευθύνθηκαν σε ελληνικές και τις ευρωπαϊκές αρχές. Το εργαστήριο πολιτικής περιελάμβανε συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης για θέματα που σχετίζονται με την ευρωπαϊκή και ελληνική μεταναστευτική πολιτική σε περιόδους κρίσης.

Κατά τη διάρκεια της συνεδρίας «Η διαμόρφωση του ευρωπαϊκού πλαισίου» οι ομιλητές έθεσαν τη βάση της συνολικής συζήτησης για την επεξεργασία του ευρωπαϊκού θεσμικού και νομικού πλαισίου και παρακολούθησαν τις πολιτικές της ΕΕ για τις μικτές μεταναστευτικές ροές σχετικά με το άσυλο, την επιστροφή, την κράτηση, την οικογένεια και τους ανηλίκους, καθώς και την προσέγγιση του Συμβουλίου της Ευρώπης. Μετά τις εισαγωγικές παρατηρήσεις, η συνεδρία «Η κρίση των μικτών ροών και οι αντιδράσεις των ευρωπαϊκών κρατών στη σημερινή μεγιστοποίηση τους: Τραγωδία στη Μεσόγειο, πολιτική ασύλου και ανησυχίες για την ασφάλεια» κατέδειξαν τα στοιχεία της ανθρωπιστικής κρίσης των μικτών ροών στη Μεσόγειο και τις αντιδράσεις και ανησυχίες σχετικά με τα ζητήματα ασφάλειας των ευρωπαϊκών κρατών. Οι ομιλητές ασχολήθηκαν με την επιτήρηση των συνόρων και τη διαχείριση των μαζικών ροών από τις αρχές ασφαλείας στο εσωτερικό, δηλαδή ταυτοποιήσεις, επιτήρηση και επιβολή μαζικών μετακινήσεων, κλειστά προαναχωρησιακά κέντρα έναντι κέντρων υποδοχής/φιλοξενίας. Άλλα θέματα που ανέπτυξαν οι ομιλητές ήταν το η παράνομη είσοδος και η εμπορία ανθρώπων, οι απελάσεις, ο επείγων χαρακτήρας και η υπερφόρτωση των διαδικασιών ασύλου στο Νότο, το στοίχημα της επανεγκατάστασης και η γερμανική πρωτοβουλία.

Πέρα από τον κριτικό προβληματισμό σχετικά με τις ευρωπαϊκές πολιτικές για το άσυλο, το σεμινάριο εμβάθυνε στον τρόπο με τον οποίο οι ευρωπαϊκές κοινωνίες αντέδρασαν στις μαζικές ροές. Πώς κινητοποιήθηκε η κοινωνία των πολιτών και ποια ήταν η αποτελεσματικότητα των δράσεων αλληλεγγύης; Ποιες είναι οι προκλήσεις της (μη) εξάρτησης από το κεντρικό κράτος για τις τοπικές αρχές και τις κοινωνίες; και ποιες είναι οι επιπτώσεις της πολιτικής δυσαρέσκειας των τοπικών πληθυσμών που οδηγούν στην άνοδο της ακροδεξιάς, της ξενοφοβίας, του ρατσισμού και της εκμετάλλευσης; Επιπλέον, οι ομιλητές συζήτησαν τις διαστάσεις της κρίσης στο γεωπολιτικό πλαίσιο και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ευρώπη σε σχέση με την ατζέντα της εξωτερικής Ευρωπαϊκής πολιτικής.

Επιπλέον, κατά τη διάρκεια του Εργαστηρίο Μεταναστευτικής Πολιτικής εξετάστηκαν οι πιο πρακτικές διαστάσεις του θέματος σε ευρωπαϊκό επίπεδο. «Τι σημαίνει πρακτικά το να αποδεχτούμε ότι οι μαζικές προσφυγικές ροές είναι ζήτημα ευρωπαϊκής κλίμακας;» Η συνεδρία διερεύνησε τις διαφορές και τις σχέσεις μεταξύ των επιπέδων δράσης και του ρόλου των εμπλεκόμενων φορέων, δηλαδή κρατικοί/μη κρατικοί φορείς, εθνικό/τοπικό, ευρωπαϊκό/περιφερειακό/κράτοι μέλη και Ευρωπαϊκή Ένωση/ΕΟΧ/Βαλκανικής περιφέρειας, χρησιμοποιώντας ως μέσα τα νομικά εργαλεία, τους θεσμικούς μηχανισμούς και τις χρηματοδοτήσεις. Τέλος, οι ομιλητές εξέτασαν εάν είναι απαραίτητη μια νέα μεταναστευτική πολιτική στην περίπτωση της Ελλάδας. Ποιος θα είναι ο ρόλος για τις περιφέρειες και τους δήμους; Ποιος θα είναι ο ρόλο της κοινωνίας των πολιτών; Είναι η χρηματοδότηση η ουσία του θέματος;