Σεμινάριο για την Πληροφόρηση και τη Δημοκρατία

Η Συμβίωση-Σχολή Πολιτικών Σπουδών στην Ελλάδα, Δίκτυο Σχολών του Συμβουλίου της Ευρώπης διοργάνωσε ένα τριήμερο σεμινάριο, από τις 5 έως τις 7 Δεκεμβρίου 2019 στη Θεσσαλονίκη, με θέμα «Πληροφόρηση και Δημοκρατία». Η Ελλάδα δεν αποτελεί εξαίρεση στις παγκόσμιες τάσεις. Κατά την περίοδο της κρίσης (2011-2018), παρατηρήθηκε σταδιακή μείωση της εμπιστοσύνης στα παραδοσιακά μέσα, ενώ η πίεση που ασκήθηκε στον τομέα των μέσων ενημέρωσης είχε ως αποτέλεσμα τον κατακερματισμό του διαδικτύου, μια μεταβαλλόμενη και πολωμένη τηλεοπτική αγορά, έναν έντυπο τομέα σε κρίση και μία από τις υψηλότερες τάσεις χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για λόγους ενημέρωσης. Καθώς η εμπιστοσύνη στα μέσα ενημέρωσης κατακρημνίζεται, οι νέες πηγές πληροφόρησης, όπως είναι οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης και τα vlogs, αποτυγχάνουν στην παροχή των απαραίτητων διαβεβαιώσεων επαλήθευσης πληροφοριών (fact-check), ενώ σε πολλές περιπτώσεις ενεργούν ως φυτώρια παραπληροφόρησης. Ο αριθμός των πρωτοβουλιών που στοχεύουν στην έκθεση των τρωτών σημείων που σχετίζονται με την κατανάλωση ειδήσεων, ενεργούν ως δείκτες του προβληματικού περιβάλλοντος στο οποίο η εμπιστοσύνη στην πληροφορία αποτελεί την εξαίρεση παρά τον κανόνα.

Οι συνεδρίες του σεμιναρίου επικεντρώθηκαν στην παρουσίαση της εξέλιξης των μέσων ενημέρωσης μέσα στο χρόνο και εξέτασαν τις προκλήσεις που απορρέουν από τη μετάβαση στην εποχή των νέων μέσων. Τα τελευταία, καθώς και οι τεχνολογικοί γίγαντες, θα πρέπει να λογοδοτούν, βάσει της ανάγκης για διαφάνεια, υπευθυνότητα και ουδετερότητα. Ως εκ τούτου, είναι δικαιολογημένο, ή ακόμη και εφικτό, να υποχρεούνται να τηρούν συγκεκριμένα πρότυπα πληροφόρησης – και ποιος θα αποφασίσει γι αυτούς ούτως ή άλλως; Σκοπός του σεμιναρίου ήταν να εισάγει τους συμμετέχοντες σε νέα και παλιά μοντέλα παραγωγής ειδήσεων, να προσδιορίσει τα βασικά τους χαρακτηριστικά, να τους προβληματίσει σχετικά με την κοινωνική και πολιτική τους εμβέλεια και να επιτρέψει τη σύγκριση μεταξύ παλαιών και νέων προκλήσεων, συμπεριλαμβανομένης της παραπληροφόρησης και των τρόπων με τους οποίους θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν οι νέες τεχνολογίες ώστε να επιτρέπους στους δημοσιογράφους να ελέγχουν τις πληροφορίες και να αναλύουν τα δεδομένα πιο αποτελεσματικά. Επιπλέον, οι συνεδρίες διερεύνησαν νέους τρόπους εμπλοκής των πολιτών στον διάλογο με τα μέσα ενημέρωσης και υπεύθυνης συμμετοχής στην παραγωγή ειδήσεων, συμπεριλαμβανομένης της οικοδόμησης ικανοτήτων κατά της ρητορικής μίσους μέσω της εκπαίδευσης.

Το σεμινάριο ξεκίνησε με τη συνεδρία «Ελευθερία των Μέσων και Δημοκρατία» κατά την οποία ο Γιάννης Κότσιφος (Διευθυντής της ΕΣΗΕΜ-Θ, Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Δημοσιογράφων), ο Χρήστος Φραγκονικολόπουλος (Καθηγητής, Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης) και η Στεύη Κίτσου (Δικηγόρος, Υπ. Δρ. Νομική Σχολή Αθηνών) τόνισαν την άρρηκτη σχέση μεταξύ δημοκρατίας, ελευθερίας της έκφρασης και μέσων. Η αναγκαιότητα για ισορροπημένα συστήματα πληροφόρησης στη δημοκρατία αναπτύχθηκε μέσω των ομιλιών τους. Παρουσιάστηκαν διάφορες πτυχές αυτής της σχέσης, καθώς και οι προκλήσεις που αντιμετωπίζονται κατά την εποχή της πληροφορίας.

Κατά τη διάρκεια της δεύτερης συνεδρίας με τίτλο «Λαμβάνουμε την πληροφορία που χρειαζόμαστε;», η Λαμπρινή Παπαδοπούλου (Διδάσκουσα, Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ, ΑΠΘ, ειδικός του Συμβουλίου της Ευρώπης) συνέδεσε τα θέματα που σχετίζονται με την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και την αφθονία των πληροφοριών που λαμβάνουμε καθημερινά. Η Παπαδοπούλου αναφέρθηκε στην πίεση που ασκείται στους δημοσιογράφους σήμερα, καθώς και στο κράτος της αδικαιολόγητης παρέμβασης, του φόβου και της αυτο-λογοκρισίας που έχει επικριθεί και σε έκθεση του 2017, η οποία δημοσιεύθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης. Η Σοφία Παπαδοπούλου (Δημοσιογράφος, Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων) συνέβαλε σε αυτό θέτοντας ερωτήματα αναφορικά με τη σχέση μεταξύ ποσότητας και ποιότητας των πληροφοριών που λαμβάνουμε. Υποστήριξε μάλιστα ότι οι πληροφορίες δεν συμβάλλουν πλέον στην επέκταση των γνώσεων γύρω από ένα γεγονός, αλλά μάλλον το υπονομεύουν δημιουργώντας ένα παράδοξο. Οι ομιλητές τόνισαν τη σημασία των επιλογών που έχουμε και των επιλογών που κάνουμε σε σχέση με τη διαχείριση των πληροφοριών.

Κατά την συνεδρία της πρώτης μέρας «Τα Μέσα σήμερα – Ποιο το μέλλον της ερευνητικής δημοσιογραφίας και ποιες οι προκλήσεις για τα παραδοσιακά μέσα;», ο Φίλιος Στάγκος (Δημοσιογράφος), ο Αντώνης Ρεπανάς (Δημοσιογράφος, HumanStories) και ο Δημήτρης Ξενάκης (Συνιδρυτής και Εκδότης του Inside Story) διερεύνησαν τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα παραδοσιακά μέσα στην εποχή της επανάστασης των μέσων. Ειδικότερα, το συνεχώς μεταβαλλόμενο παγκόσμιο περιβάλλον που διαμορφώθηκε από την οικονομική ύφεση, οι δραστικές αλλαγές στα επιχειρηματικά μοντέλα, καθώς και η άνοδος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έφεραν τη δημοσιογραφία και τον ρόλο του δημοσιογράφου σε κρίσιμο σημείο παγκοσμίως. Αυτό το πολυπαραγοντικό πρόβλημα ήταν στο επίκεντρο των ομιλιών αυτού του πάνελ με τους ομιλητές να υπογραμμίζουν τον ρόλο του δημοσιογράφου και των μέσων ενημέρωσης σε αυτό το νέο πλαίσιο. Τονίστηκαν ιδιαίτερα οι προκλήσεις που αφορούν στην ερευνητική δημοσιογραφία, ενώ αναπτύχθηκε και η σημασία, η αναγκαιότητα και ο ρόλος της για την ορθή λειτουργία των ισορροπημένων δημοκρατιών.

Η τέταρτη συνεδρία με τίτλο «Εγγραμματισμός στα Μέσα (Media Literacy) – Ενεργοί και υπεύθυνοι πολίτες στη διαχείριση της πληροφορίας» περιελάμβανε τη παρουσίαση του Νίκου Παναγιώτου (Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης), ο οποίος υποστήριξε ότι ο γραμματισμός στα μέσα αποτελεί το κύριο εργαλείο για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στα μέσα ενημέρωσης και τους θεσμούς, καθώς επιτρέπει στους πολίτες την κριτική κατανόηση των μηνυμάτων που μεταδίδονται μέσω των παλαιών και ιδίως μέσω των νέων μέσων. Κατά τη διάρκεια αυτού του πάνελ, παρουσιάστηκαν επίσης δύο έργα επικοινωνίας. Η Μαρίνα Τομαρά (ειδική σε θέματα διασύνδεσης και επικοινωνίας, ACCMR) η οποία παρουσίασε το παράδειγμα της ψηφιακής πλατφόρμας του Κέντρου Συντονισμού του Δήμου Αθηναίων για θέματα Μεταναστών και Προσφύγων, ενώ η Έλλη Παπαστεργίου από τη Συμβίωση παρουσίασε το έργο «Get the Trolls Out!», το οποίο πραγματοποιείται σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και αφορά στην παρακολούθηση της ρητορικής μίσους που σχετίζεται με τη θρησκεία. Και τα δύο έργα συμβάλλουν στην ενδυνάμωση των ενεργών πολιτών στη διαχείριση των πληροφοριών.

Κατά τη δεύτερη ημέρα του σεμιναρίου και της συνεδρίας «Τα Μέσα στο αύριο – Η πληροφορία μετά τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης», ο Φλόρεντς Τσελάι (Επιστήμονας Δεδομένων), ο Γιάννης Σιδηρόπουλος (Δημοσιογράφος, Συνεργάτης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου), ο Ανδρέας Τάκης (Επίκουρος Καθηγητής, Νομική Σχολή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης) και ο Ευάγγελος Παπαδάκης (Εκπρόσωπος Τμήματος Ενημέρωσης, Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες) συζήτησαν σχετικά με το πώς, σήμερα, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής ζωής για μεγάλο μέρος του πληθυσμού και έχουν αναλάβει ηγετικό ρόλο στον τομέα της πληροφόρησης. Οι ομιλητές ανέπτυξαν θέματα που σχετίζονται με τη νέα πραγματικότητα που διαμορφώνουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όσον αφορά την πληροφόρηση, τις ευκαιρίες, όπως η δύναμη των δεδομένων, και τις προκλήσεις που προκύπτουν από αυτό το νέο πλαίσιο, καθώς και τους τρόπους με τους οποίους η πληροφορία διαμορφώνεται στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Έμφαση δόθηκε στο γεγονός ότι τα σημερινά καινοτόμα δίκτυα επικοινωνιών και η λειτουργικότητα των πρακτικών αλληλεπίδρασης βασίζεται στην ανωνυμία ή/και στο ψευδώνυμο. Σύμφωνα με τον Ανδρέα Τάκη, αυτή η εξέλιξη θα μπορούσε εύκολα να κρύβει νέους κινδύνους αναφορικά με τα δικαιώματα των εμπλεκομένων. Το ερώτημα που τίθεται είναι εάν αυτοί οι κίνδυνοι θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως άλλοθι ή δικαιολογία για όσους αγωνίζονται για την ανωνυμία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και σε ποιο βαθμό ένα τέτοιο σενάριο θα μπορούσε να είναι εφικτό χωρίς τίμημα για τη δημοκρατία.

Κατά τη διάρκεια της συνεδρίας «Παρακολούθηση της παραπληροφόρησης και επαλήθευση πληροφοριών» ο Ανδρέας Βέγλης (Καθηγητής, Εργαστήριο Εφαρμογών Πληροφορικής στα ΜΜΕ, Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο) παρουσίασε μεθοδολογίες και τεχνολογικά εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους πολίτες για την παρακολούθηση της παραπληροφόρησης. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στα εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την επαλήθευση του περιεχομένου πολυμέσων (φωτογραφίες και βίντεο). Ο Θάνος Σιτίστας (Διαχειριστής/Συντονιστής Ellinika Hoaxes) παρουσίασε τεχνικές επαλήθευσης πληροφοριών που χρησιμοποιούνται από τα Ellinika Hoaxes, ελληνική ιστοσελίδα επαλήθευσης πληροφοριών και μέλος του Διεθνούς Δικτύου Επαλήθευσης Πληροφοριών, με στόχο την αντιμετώπισης της παραπληροφόρησης. Ο Ανδρέας Βασιλείου (Ιστορικός και Πολιτικός Επιστήμονας, Μέλος Δ.Σ. της Ελληνική Ένωση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων) παρουσίασε την περίπτωση αναφορικά με το πώς το ζήτημα των προσφύγων και των μεταναστών παρουσιάζεται λανθασμένα από τα μέσα ενημέρωσης τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.